De geboortegrond van een opa

... is verdwenen. Als opa wil ik mijn kleinkinderen vertellen over mijn eigen geboortegrond. Maar die is voor 97 % weg. Het Nieuwpoort Bad waar ik geboren en getogen ben, is zowat compleet verdwenen. De 'bings' (de locale naam voor Nieuwpoort Bad) van mijn jeugd, is op enkele sporen na, totaal veranderd.

Het Nieuwpoort Bad van mijn jeugd was een arme mensen-badplaats. Mensen met een beetje geld trokken naar andere kustplaatsen. Er viel weinig te beleven, enkel een kleine (naar huidige normen) jachthaven voor een overwegend Franstalig publiek. Wat centra voor sociaal toerisme van Waalse vakbonden, de Bond van Kroostrijke gezinnen, enkele hotels, restaurants, tearooms en cafés. Belangrijke succesfactor voor vele van die café's was, dat je er naar de Tour de France kon gaan kijken. We spreken hier over het Van Looy & Merckx-tijdperk. Er waren ook nog twee verhuurders van 'kustrijwieltuigen', door de locals 'billekarren of quiztaks' genoemd. En niet te vergeten de ijscrème van St. Cathérine, een van de weinige huidige zaken met een rechtstreekse band vanuit het verleden. 
 

Tussen de wereldoorlogen heeft mijn grootvader, Jeroom Morreel, een 'bazar' geopend. Hiervoor bouwde hij, naar de normen van die tijd, een megalomaan groot gebouw, cruciaal gelegen in de bocht van de Albert I-laan. Wie toen door Nieuwpoort Bad reed moest er langs. Tegenover het huis was er Maria Hendrikaplein, het grootste gevolg hiervan was het zicht op zee vanuit de kamers op de eerste en de tweede verdieping. De bazar kreeg de naam Klein Gewin (die niemand gebruikte) én Petit Bénefice (die zowat iedereen in de mond naam). Wij waren dan ook 'de kinderen van Maurice van Jerome van de Petit Bénefice', ook moustache genoemd.

Naast de winkel en het eigen woongedeelte waren er nog vier appartementen die in de zomer verhuurd werden, dat gedeelte kreeg dan nog eens de naam Natica. De naam Petit Bénefice was ons even vertrouwd als Morreel en voor zover ik mij herinner hebben wij ons daar nooit vragen bijgesteld. Het klinkt nu behoorlijk oubollig en naar het waarom van die naam, heb ik het raden. Voor de volledigheid van het verhaal 'natica' is een schelpensoort.

'Onze' winkel heeft decennia lang het uitzicht van de Albert I-laan mee bepaald. In het najaar van 1981 stierf ons vader en in het voorjaar van 1982 stopte ons moeder met de winkel en werd het huis verkocht. Daarna hebben zich verschillende zaken nog even gevestigd op het gelijkvloers. De twee verdiepingen werden door hotel Cosmopolite gemoderniseerd en gebruikt om groepen te logeren.

Ergens bij het begin van de jaren 2000 werd dit gebouw en het links gelegen pand opgekocht en meteen plat gegooid door een of andere projectontwikkelaar. Hoe megalomaan de plannen van mijn grootvader ook waren, ze verzinken in het niets bij wat er nu staat ...



'Ons' huis situeerde zich tussen de lijn met de patrijspoortjes links en het pijltje eenrichtingsverkeer rechts.



Blue angels of 5 'mensjen'.

1. 'een mensj' ( ... veel 'mensjen')

De digitale versie van 'van Dale's woordenboek' kent, zoals gebruikelijk, een aantal nieuwe woorden. Dat lijkt me evident en een dergelijk mediabericht verdampt vrij snel. Tot ik op een column van Kristien Bonneure bots. 

(http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/blog/kristienbonneure/131028_blog_kristienbonneure_vandale_standard)

Kristien Bonneure ken ik niet, tenzij als een heel vertrouwde Radio 1-stem. Jarenlang bracht ze op het radionieuws met een bijzondere aangename, herkenbare stem. Sinds enkele (?) jaren verkast naar Klara. En ze heeft een blog op www.deredactie.be, de nieuwswebsite van de VRT.

Kristien Bonneure heeft het meer bepaald over een nieuw woordje in de digitale van Dale: “Mensj (geen afbreking). Zelfstandig naamwoord; de (m); meervoud: mensje. Ontleend aan Jiddisch mentsj (voorlopig toegevoegd in 2013): (jodendom) goed, integer, rechtschapen mens.” 

'Mensj' is Jiddisch; een echte vrouw of man uit één stuk, integer en goed.  De VRT-medewerkster sluit haar column af met de vraag wie er nog enkele 'mensje' kent. Ja, ik ken er enkelen, vijf om te beginnen.

2. Blue Angels of 5 'mensjen'.

Pieter Vanbogaert, (zijn vrouw) Anneke de Bruijn, (haar broer) Jan de Bruijn, Kathleen Vandenhoudt en Pascale Michiels zijn vijf muzikanten pur sang. Elk van hen mocht ik de voorbije jaren ruim aan het werk horen en zien, solo of in verschillende, onderlinge combinaties. Onlangs zag ik hen voor het eerst alle vijf samen: de Blue Angels.

Vijf integere muzikanten; elk lied, elke strofe, elke frasering komt uit de buik of het hart, ongefilterd. Welke paden elk van hen bewandeld heeft, weet ik nauwelijks of niet. Ik voel wel dat ze ruimschoots de confrontatie met emoties en demonen zijn aangegaan. Dit zijn één voor één authentieke muzikanten. De eerlijkheid waarmee gemusiceerd wordt is soms op het randje van het (on-)draaglijke, heel kwetsbaar. En wanneer iemand over het randje heen dreigt te gaan, is er steeds een collega muzikant die met een passende toon of akkoord de andere er weer bij haalt.

Een optreden van deze Blue Angels is voor mij eten en drinken, levensnoodzakelijk voedsel voor mijn ziel. Laat ik het maar bekennen: ik hou van 'mensjen' als Pieter & Anneke, Jan, Kathleen en Pascale.

Barmhartigheid

Er zijn van die woorden, die althans in mijn leven, veel van hun inhoud verloren hebben. Barmhartigheid, bijvoorbeeld. Er zijn in mijn leven iets te veel mensen geweest die mij, met enige aandrang, vroegen 'barmhartig' te zijn. En als het mij (meestal) niet lukte, voelde ik me nog schuldig ook. De meeste mensen uit mijn opvoeding en omgeving hadden die leegheid eerder ontdekt ...

Tot ik twee jaar terug, ergens in een klein schuurtje, een concert bijwoonde van Pascal Vandenhaut. Dat is een straffe madam, ze bracht zowel intieme nummers als songs waar de energie van af spatte en alles wat daar tussen ligt. Pascal Vandenhaut doet dit integer en authentiek., ze zingt 'ongefilterd'. Die dag bracht ze alle songs solo, behalve het laatste nummer. Dat werd op piano begeleid door de gastheer, Pieter Van Bogaert. Wonderlijk mooi, gewoon een kippenvelmoment. 

Dagenlang vroeg ik me af waarom dit mij zo geraakt had. Tot mijn frank viel: het ligt de wijze waarop Pieter Kathleen begeleidde en de chemie tussen hen beide. Pieter doet dat volledig ten dienst van Kathleen haar song en dit op een zowel tedere als krachtige wijze. Pieter IS op een bijzondere wijze dienstbaar; met de begeleiding van uit zijn ziel, versterkt hij de song van Kathleen. Hij tilt de vertolking op een hoger niveau. 

Nergens is er een spoor van haantjesgedrag, geen zweempje altruïsme, geen onderdanigheid. Wel veel gevoel voor de eigenheid van haar lied, zowel krachtig als teder begeleidend, respectvol en warm ... 

Toen flitste het ineens voorbij: dit is barmhartigheid. Barmhartigheid als een krachtige én tedere aanwezigheid bij de andere, om hem of haar sterker te laten uitgroeien tot wie of wat iemand ten diepste geroepen is. En meer moet dat niet zijn.

Deze foto heb ik vrijdag 15 nov. genomen, op een concert van de Blue Angels. Daarin bracht Kathleen Vandehaut een nummer solo ... begeleid door Pieter Van Bogaert. Dat is drie dagen later nog steeds intens genieten.

N.a.v. 11 november III

Of hoe ik mijn beeld van 'den grooten oorlog' voortdurend dien bij te stellen.
Elk idee hieromtrent is een aanname, 'we' nemen aan dat ...
Dat het treurend ouderpaar van Kohlwitz over het verdriet van ouders gaat die een zoon verliezen. Wat klopt, maar dit beeld gaat over meer, heb ik vorig WE ontdekt.

Over Käte Kohlwitz zoon: Ze (de ouders) wilden hem niet tegenhouden, het was zijn keuze op dat sublieme moment. Als hij dat offer wilde brengen, moesten ze hem steunen. Terwijl mensen vergeten dat het leven nog lang duurt na dat sublieme moment. Ik vind dat belangrijk. Als je dus begint met Käte Kohlwitz-vredeswandelingen moet je ook dat verhaal vertellen. Dat haalt de waarde van dat monument niet naar beneden.
Sophie De Schaepdrijver in De Morgen van 9 november 2013 (Reporter p, 4-5).

Deze historica van de universiteit van de Pennsylvania State University (USA) doorprikt wel meer aannames waarmee ik opgevoed ben: dat al die jongens willoze slachtoffers waren. Ze wijst er op dat het 'Belgisch' en het 'Vlaams' verhaal van de oorlog veel genuanceerde ligt dan veelal verteld wordt.

Ik word nog het meest geraakt wanneer ze aangeeft 'dat een publiek heus wel open staat voor een verhaal met meerdere ingangen'.

    Canada Farm Cemetery - Elzendammestraat in Elverdinge

En ik ga (eindelijk) werk maken van het lezen van haar werk over WO I.

N.a.v. 11 november 2013 II

De verhalen over 'den grooten oorlog' die ik de voorbije vijf decennia hoorde, zijn ontelbaar. En dan denk je wel eens in een onbewaakt moment dat je er toch wel wat van af weet ...

Tot ik mij realiseer dat de omvang van die geschiedenis niet te vatten is.

Van Willem Vermandere verwacht ik zo stilaan dat hij nog moeilijk met een nieuw lied, een nieuwe invalshoek kan afkomen. Dat blijkt een onzalig idee, er bieden zich wel degelijk nog nieuwe, niet vertelde verhalen aan bij deze bard.

Een nieuw lied (over enkele maanden is er een nieuwe CD) gaat over de moslims die meevochten in WO I. Moslims die mee streden om 'onze waarden' te verdedigen ... en waarvan velen onder hen ook sneuvelden. 

Verschillende van die gestorven Arabische jongens liggen begraven op het kerkhof in Westvleteren. Een kerkhof uit een eeuwenoude maar vrijwel verdwenen Vlaamse traditie: netjes rond de kerk. Het is een wat rommelige, behoorlijk dichtbebouwde begraafplaats, er liggen dan ook vele generaties, enkele familienamen komen doorheen de verschillende eeuwen of decennia steeds terug.

Ergens in het midden een netjes omhaagd perceel, voor de gesneuvelde militairen in dienst van het Franse leger. Meestal eenvoudige witte kruisen, dat blijken allemaal Franse jongens te zijn. (Zouden die nu echt allemaal katholiek geweest zijn?) Daartussen verschillende stenen met Arabische lettertekens; de namen van de gesneuvelde Moslims. Hun naam staat daaronder netjes in 'onze' letters vermeld. 

Ik lees "Bouckref Ben Amara    1-12-1914    Mort pour la France. Die jongen is reeds bij het begin van de oorlog gestorven, 'pour la France'. Wat heeft dit voor zijn familie betekend? Wat heeft dit met zijn collega-moslims gedaan? En hoe geef je daar dan zin en betekenis aan?

De Franse graven vermelden noch de geboortedatum, noch de leeftijd. Hoe oud zouden deze jongens geweest zijn? Als ze even oud waren als hun Duitse collega's die in Vladslo begraven liggen, waren ze gemiddeld tussen 17 en 25 jaar?! Jonger dan mijn eigen kinderen nu ... Dat is de tweede generatie die hier, in dit deel van West Europa, geen oorlog meegemaakt heeft en ondertussen de derde generatie op de wereld zet. De generatie van mijn grootouders heeft er twee meegemaakt. 

Of hoe de eerste wereldoorlog mij niet loslaat ...

N.a.v. 11 november 2013

Geboren in Nieuwpoort,

op twee, driehonderd meter van de Ijzer,

met een grootvader die 'in den grooten oorlog' gevochten heeft,

maar er nooit iets over verteld heeft ...

opgegroeid met het standbeeld van 'Berten op z'n perd' 

(het Albert-momument aan het sluizencomplex),

nu zelfs wonend in de Karel Coggestraat,

zit Wereldoorlog I diep in mijn genen.

'Duizend soldaten' e.a. liederen van Willem Vermandere behoren tot mijn persoonlijke soundtrack. Ik heb als broekventje de verhalen gehoord van (groot-)vaders die 'gepakt woaren van de goaze', van vissersfamilies die aan het verlies van vader, broer of zoon een levenslange allergie aan Duitsers overhielden. (En aan de verbroedering van Stad Nieuwpoort met het Duitse Dudenhofen geen boodschap hadden.)

John Chesterman, die enkel huizen verder woonde, onderhield het Engels kerkhof in Sint Joris. De eerste schoolreisjes waren doordrongen van WO I, met veel aandacht voor de heldendaden van wie toen meegevochten heeft.

Als puber leerde ik het Duits kerkhof in Vladslo kennen, vooral dan de beelden van het treurend ouderpaar van Käte Kollwitz, nog later het grafisch werk van haar, diep doordrongen van verdriet bij het verlies van hun zoon Peter.

Ik heb de tocht van Arnoud Houben van Nieuwpoort naar het Turkse Gallipoli met een intense betrokkenheid gevolgd.

En ik wil wat graag de komende vier jaar met mijn eigen kleinkinderen langs de Ijzer lopen en het verhaal van mijn grootvader vertellen.

Kortom, al meer dan vijftig jaar, speelt die eerste wereldoorlog mee op de achtergrond van mijn leven.

Onlangs was ik nog eens op het Duits kerkhof in Vladslo. 

Om mij met een schok te realiseren 

dat hier misschien jongens liggen die mijn eigen grootvader heeft doodgeschoten.

Die vraag had ik mij nog nooit gesteld ...

Hier en daar stond op een van de duizenden stenen met namen van gesneuvelden, een vers boeketje.

Kinderen of nog waarschijnlijker kleinkinderen van die gesneuvelden gedenken hun familielid.

Die middag was ik de enige bezoeker.

Wat zou ik gezegd hebben wanneer ik daar een Duitse leeftijdgenoot ontmoet had?

Of hoe complex geschiedenis is.

Eenmaal terug in mijn auto, heb ik in tegenstelling tot mijn gewoonte,

meteen de autoradio uitgezet, hier paste alleen stilte bij.